Czy pracodawca ma obowiązek dostarczenia pracownikowi środków ochrony indywidualnej (SOI)? Oczywiście, że tak. Więc w czym problem? To, że brakuje Wam środków ochrony indywidualnej wiemy. Niemniej okazuje się, że nawet jeśli dostajecie już np. maski, to pracodawca nakazuje Wam noszenie jej przez całą Waszą zmianę. Czy takie zarządzenie, co do używania masek może postawić pracodawca? Czy to zgodne z prawem? W dzisiejszym artykule przeanalizujemy obowiązek pracodawcy do dostarczenia pracownikowi SOI– czyli, środków ochrony indywidualnej.

Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa pracownikowi

Na wstępie wskazać należy, na stan oczywisty – dbanie o bezpieczeństwo pracowników jest podstawowym obowiązkiem pracodawcy!

👉Jest on przewidziany w art. 15 Kodeksu Pracy, który stanowi ogólną, a zarazem podstawową zasadę prawa pracy. Mówi on, że: „Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy.”

Dodatkowo, w art. 207 i następne, szczegółowo regulują tę kwestię.

👉Warto również wyjaśnić, że zgodnie z art. 207 § 1. ,,Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy a na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy”.

Obowiązek zapewnienia środków ochrony indywidualnej przez pracodawcę wynika wprost z art. 237 (6) kodeksu pracy, który stanowi:
§ 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.
§ 2. (uchylony)
§ 3. Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach.

👉Powyższe oznacza, że to na szpitalu ciąży obowiązek dostarczenia środków ochrony indywidualnej – w tym masek.

Obowiązek pracodawcy do dostarczenia pracownikowi SOI – przykład z życia wzięty

W naszym stanie faktycznym (jednorazowe) maski zostały dostarczone przez pracodawcę.
🆘 🆘 🆘 Problem polegał na tym, że pracodawca zalecił, aby jedna maseczka była noszona przez jednego pracownika przez całą zmianę roboczą. Co oznacza, że lekarz powinien ją nosić przez co najmniej 8 godzin 🙉.
Ponowne użycie maski jest, co do zasady, wykluczone ze względu na ryzyko zakażenia się.
Z drugiej jednak strony, instrukcja użycia maski dostarczona przez pracodawcę wyjaśniała, w jaki sposób założyć maskę ściągniętą.
Co oznacza, że pracodawca dopuścił do ponownego nakładania maski z zachowaniem przewidzianej procedury.

Ale uwaga! Instrukcja wskazywała, że maska wyjątkowo może być ponownie założona jedynie w sytuacji, gdy nie ma dostępu do SOI.

🆘 🆘 🆘 Podsumowując – pracodawca oczekiwał, że pracownik będzie nosił jedną maskę przez całą zmianę roboczą. A jeśli nie, to będzie mógł ją ściągnąć i założyć ponownie, ze względu na brak dostępu do SOI.

Zarządzenie pracodawcy, co do używania maseczek

❌❌❌ W naszej ocenie trudno w aktualnym stanie faktycznym mówić o braku dostępności SOI. Są one dostępne i pracodawca nie powinien mieć większych trudności w zaopatrzeniu się w te środki. Fakt, że wartość SOI zdecydowanie wzrosła, nie zwalnia pracodawcy z obowiązku ich zapewnienia – o czym poniżej.

❌❌❌ Uważamy, że maseczka ewentualnie mogłaby zostać założona ponownie jedynie w sytuacji, gdyby faktycznie dostęp do środków ochrony indywidualnej był niemożliwy. Jednak tylko, gdyby ich nie było na rynku – a nie na wyposażeniu u pracodawcy.

Co na to przepisy?

👉 Zwrócić należy uwagę, że w doktrynie prawniczej wskazuje się, że „Dobierając środki ochrony indywidualnej stosownie do występujących zagrożeń, pracodawca powinien uwzględnić warunki istniejące w danym miejscu pracy, wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika. Doboru odpowiednich środków najlepiej dokonać na podstawie oceny ryzyka zawodowego na danym stanowisku pracy.
Dobierając środki ochrony indywidualnej pracodawca powinien uwzględniać warunki, które istnieją w danym miejscu pracy, wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika. Środki te muszą być dobrane odpowiednio do istniejącego zagrożenia, a ponadto SAME Z SIEBIE NIE MOGĄ GO ZWIĘKSZAĆ.”

Kodeks pracy. Komentarz red. dr hab. Krzysztof Walczak, Rok 2020, Wydanie 39, Stan na: 2020-01-01.

Wniosek jest prosty. Dopuszczając możliwość ściągania i ponownego zakładania tych samych maseczek podczas jednej zmiany roboczej, biorąc pod uwagę fakt, iż na rynku dostępne są maseczki, pracodawca naraża pracownika na zakażenie.

Obowiązek pracodawcy do dostarczenia pracownikowi SOI

👉Wyjaśnić również należy, że zgodnie z przytoczonym art. 237 (6) kodeksu pracy:

„Pracodawca ma obowiązek dostarczenia pracownikowi środków ochrony indywidualnej także wówczas, gdy żaden szczególny przepis nie przewiduje wyposażenia pracownika w takie środki, ale również w sytuacjach, w których doświadczenie życiowe wskazuje na potrzebę korzystania z takich środków (wyr. SN z 24.4.1959 r., III CR 907/58, PiZS 1961, Nr 1, s. 60).
👉 W razie niedopełnienia powyższego obowiązku pracownikowi przysługuje roszczenie o dostarczenie środków ochrony indywidualnej, spełniających wymagania dotyczące oceny zgodności, zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy.”

A. Świątkowski, Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2018.

👉 W doktrynie wskazuje się również, że „Gdyby pracodawca nie zapewnił pracownikowi takich środków, pracownik może sam zaopatrzyć się w nie, a następnie domagać się zwrotu ceny zakupu od pracodawcy. W przypadku odmowy zwrotu tych pieniędzy, pracownik może zwrócić się z roszczeniem do sądu pracy. W. Muszalski (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. 12, Warszawa 2019. (J. Skoczyński, komentarz do art. 2378 KP, w: Gersdorf, Rączka, Salwa (red.), Skoczyński, Komentarz 2005). Autor w komentowanym artykule wskazuje również, że pracownik, który nie otrzymał odpowiednich środków ochrony indywidualnej, może również, w takim przypadku, sam nabyć odpowiednie środki ochrony na koszt pracodawcy.”

❌❌❌ Zatem, w sytuacji, gdy pracodawca nie dostarcza Wam niezbędnych SOI – możecie się w nie zaopatrzyć, a następnie obciążyć kosztami pracodawcę.

Obowiązek pracodawcy do dostarczenia pracownikowi SOI – orzecznictwo sądowe

👉 Na marginesie wskazujemy, że w wyroku z 15.5.2019 r. (II SA/Po 33/19, Legalis) WSA w Poznaniu stwierdził, że pracodawca nie może zwolnić się z omawianego obowiązku podnosząc argument znacznego kosztu związanego z ich wykonaniem. Prowadząc przedsiębiorstwo, strona musi przewidywać w budżecie środki finansowe, które umożliwią jej zakładowi funkcjonowanie w sposób bezpieczny dla jej pracowników i zgodny z przepisami prawa.

Czy w omawianym stanie faktycznym można uznać, że pracodawca nie dostarcza środków ochrony indywidualnej mających na celu ochronę pracownika przed zagrożeniem zarażenia COVID-19?

W naszej ocenie można uznać, że pracodawca nie dostarcza odpowiedniej ilości takich środków -w opisanym przypadku maseczek.
Trudno przyjąć, że zasadnym jest wymaganie noszenia maski przez 8 godzin, co powoduje niemożliwość zaspokojenia choćby pragnienia.

Pracownik ma prawo do spożycia posiłku, czy też wypicia odpowiedniej ilości płynów.

👉Zgodnie z art. 134 kodeksu pracy, „Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.”

Przerwa ta zazwyczaj wykorzystywana jest na zaspokojenie potrzeb fizjologicznych, zjedzenia posiłku czy też wypicia napoju.

👉Ponadto, zgodnie z §13. 1 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy „Pracodawca jest obowiązany zapewnić dostateczną ilość wody zdatnej do picia oraz do celów higienicznosanitarnych, gospodarczych i przeciwpożarowych.”

❌❌❌Powyższe oznacza, że pracownik nie może zostać pozbawiony możliwości spożycia choćby wody.
Obowiązek noszenia masek przez całą zmianę roboczą taką możliwość wyklucza.

Kary grożące za naruszanie przez pracodawcę zasad dotyczących ochrony i zdrowia pracowników

Otóż za nieprzestrzeganie przepisów lub zasad BHP osoba do tego zobowiązana podlega, na podstawie art. 283 kodeksu pracy, karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł (zgodnie z wyr. SN z 14.9.2000 r., II UKN 207/00, OSNAPiUS 2002, Nr 8, poz. 191, zaniedbanie obowiązku zapewnienia pracownikom bezpiecznego stanowiska pracy uzasadnia odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie winy).

🆘 🆘 🆘 Ponadto naruszanie przez pracodawcę zasad dotyczących ochrony zdrowia pracowników może mieć konsekwencje w prawie karnym.

Artykuł 220 Kodeksu Karnego wskazuje, że kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
W przypadku działania nieumyślnego, osoba taka może podlegać karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Odpowiedzialność pracodawcy

Ponadto, należy zwrócić uwagę na możliwość ponoszenia odpowiedzialności z art. 160 kk, który stanowi, że:
§ 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

🆘 🆘 🆘 Dodatkowo pracodawca może odpowiadać względem pracownika, który uległ zakażeniu na skutek niewłaściwej ochrony go przed zakażeniem w oparciu o art. 415 Kodeksu Cywilnego.
Wówczas pracownik po wykazaniu, że do jego szkody – rozstroju zdrowia/zakażenia – doszło na skutek niewłaściwej organizacji pracy, braku odpowiedniej ilości środków ochrony indywidualnej, których obowiązek ma zapewnić pracodawca – może dochodzić odszkodowania, zadośćuczynienia, a nawet renty.
W sytuacji śmierci pracownika jego najbliżsi członkowie rodziny również będą mogli dochodzić stosownego odszkodowania, zadośćuczynienia czy też renty w oparciu o te przepisy.

Warto również podkreślić, że „okoliczność, że pracownik podejmuje pracę zawodową ze świadomością zagrożeń, jakie stwarza ona dla jego zdrowia lub życia nie zwalnia pracodawcy od odpowiedzialności za bezpieczeństwo i higienę pracy.
Przeciwnie, w zakładach pracy, w których występują tego rodzaju zagrożenia, pracodawca jest zobowiązany do szczególnej staranności w zakresie przeciwdziałania ich wystąpieniu.
Naruszenie tego obowiązku może stanowić czyn niedozwolony, niezależnie od tego, że może być również uznane za naruszenie objętego treścią stosunku pracy obowiązku zapewnienia pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 207 § 2 KP).
Może ono nastąpić także wtedy, gdy pracodawcy nie można zarzucić naruszenia konkretnego przepisu prawa (wyr. SN z 27.1.2011 r., II PK 175/10, ONSP 2012, Nr 7–8, poz. 88).”

Kodeks pracy. Komentarz red. dr hab. Krzysztof Walczak, Rok 2020, Wydanie 39, Stan na: 2020-01-01.

Obowiązek pracodawcy do dostarczenia pracownikowi SOI – podsumowanie

❌❌❌Czyli, nawet jeśli Wasza praca stwarza ryzyko zakażenia się, to pracodawca ma szczególny obowiązek zadbania o Wasze bezpieczeństwo. Nie może zasłaniać się brakiem środków finansowych na zakup odpowiednich środków ochrony indywidualnej. Nie może przerzucać na Was obowiązku indywidualnego zaopatrzenie się w nie.
Gdy macie możliwość zaopatrzenia się w SOI – a pracodawca nie dostarcza Wam ich – powyżej przytoczyłyśmy Wam stanowiska doktryny prawniczej, świadczące o możliwości zaopatrzenia się w te środki. Wówczas będziecie mogli obciążyć tymi kosztami pracodawcę.

Zalecamy jednak przed podjęciem takich kroków, uprzedzenia pracodawcy o tym na piśmie. Powinniśmy w nim wskazać, że jeśli nie dostarczy on niezwłocznie SOI – wówczas obciążycie go kosztami zakupu.