Zainspirowane pytaniem zadanym naszej Kancelarii w ramach programu Prawnik dla Lekarza zorganizowanym przez OIL Warszawa przybliżymy Wam jakże archaiczne przepisy dotyczące stwierdzania zgonu.

Przepisy w zakresie stwierdzania zgonu, obowiązują od lat 50-60tych, nie są przystosowane do aktualnej rzeczywistości oraz sytuacji społeczno-gospodarczej (posługują się m.in. takimi pojęciami jak np. „rada narodowa” czy „Milicja Obywatelska”). Wymagają szybkiej zmiany, o co postulowała m. in. Naczelna Izba Lekarska, ta zmiana była planowana na ubiegły rok, niestety pandemia pokrzyżowała plany nowelizacyjne.

Niezależnie od powyższego, zgodnie z art. 43 Ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. 1997 Nr 28, poz. 152 t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 790):

1. Lekarz może stwierdzić zgon na podstawie osobiście wykonanych badań i ustaleń.
2. W uzasadnionych przypadkach lekarz, z wyłączeniem lekarza dentysty, może uzależnić wystawienie karty zgonu od przeprowadzenia sekcji zwłok.
3. Lekarz, z wyłączeniem lekarza dentysty, może wystawić kartę zgonu na podstawie dokumentacji badania pośmiertnego przeprowadzonego przez innego lekarza lub inną uprawnioną osobę, a także na podstawie dokumentacji stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu) lub nieodwracalnego zatrzymania krążenia poprzedzającego pobranie narządów, o których mowa w art. 43a.

 Wyjaśnić należy, iż ustawa wskazując na „innego lekarza lub inną uprawnioną do wystawienia karty zgonu osobę” posiłkuje się regulacjami z §3 Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 3 sierpnia 1961 r. w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny (Dz.U.1961.39.202 z dnia 1961.08.19), który stanowi:

W przypadku gdy nie ma lekarza zobowiązanego do wystawienia karty zgonu w myśl §2 ust. 1 bądź lekarz taki zamieszkuje w odległości większej niż 4 km od miejsca, w którym znajdują się zwłoki, albo z powodu choroby lub z innych uzasadnionych przyczyn nie może dokonać oględzin zwłok w ciągu 12 godzin od chwili wezwania, kartę zgonu wystawia:

1) lekarz, który stwierdził zgon będąc wezwany do nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania,

2) lekarz lub starszy felczer albo felczer zatrudniony w przychodni bądź ośrodku zdrowia lub jego placówce terenowej (wiejski, felczerski punkt zdrowia) i sprawujący opiekę zdrowotną nad rejonem, w którym znajdują się zwłoki,

3) położna wiejska, jeżeli nastąpił na terenie gromady zgon pozostającego pod jej opieką noworodka przed upływem 7 dni życia, a najbliższa przychodnia lub ośrodek zdrowia jest oddalony o więcej niż 4 km”.

Na mocy Ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U. 1959 Nr 11, poz. 62 t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1947), zgon i jego przyczyna powinny być ustalone przez lekarza, leczącego chorego w ostatniej chorobie.

W razie niemożności dopełnienia ww. przepisu stwierdzenie zgonu i jego przyczyny powinno nastąpić w drodze oględzin, dokonywanych przez lekarza lub w razie jego braku przez inną osobę, powołaną do tej czynności przez właściwego starostę. Lekarz ma obowiązek następnie wypełnić kartę zgonu.

Przepisy przewidują, że zgon i jego przyczyna powinna być ustalona przez lekarza leczącego zmarłego w ostatniej chorobie. Rozporządzenie w sprawie stwierdzania zgonu precyzuje, że obowiązek ten obciąża lekarza, który jako ostatni w okresie 30 dni przed dniem zgonu udzielał choremu świadczeń zdrowotnych.

Przepisy nie określają jednak kwalifikacji lekarza obowiązanego do wystawiania karty zgonu.

Może zatem być to lekarz każdej specjalności, który udzielał świadczeń opieki zdrowotnej jako ostatni w okresie 30 dni poprzedzających zgon. Zatem, w zależności od sytuacji, kartę zgonu co do zasady obowiązany jest wystawić:

1) lekarz podstawowej opieki zdrowotnej – jeżeli jest ostatnim lekarzem, który w ciągu 30 dni przed śmiercią pacjenta udzielał mu świadczeń zdrowotnych;

2) lekarz oddziału szpitalnego – jeśli śmierć nastąpiła w szpitalu;

3) lekarz zespołu ratownictwa medycznego – jeśli zespół ratownictwa medycznego został wezwany do nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania i w trakcie udzielania pomocy nastąpiła śmierć danej osoby;

4) każdy inny lekarz – jeżeli jest ostatnim lekarzem, który w ciągu 30 dni przed śmiercią udzielał pacjentowi świadczeń zdrowotnych.

Natomiast, w sytuacji, w której lekarz wymieniony powyżej nie może wystawić karty zgonu:

1) z powodu choroby lub z innych uzasadnionych przyczyn nie może dokonać oględzin zwłok w ciągu 12 godzin, od chwili wezwania (taką uzasadnioną przyczyną może być np. stan po spożyciu alkoholu, przebywanie pod wpływem silnych lub silnie działających leków, wyjazd na urlop itp.),

2) ponieważ zamieszkuje w odległości większej niż 4 km od miejsca, w którym znajduje się cało zmarłej osoby,

3) gdyż żaden lekarz nie udzielał zmarłemu świadczeń zdrowotnych w ciągu 30 dni przed nastąpieniem zgonu,

obowiązanym do jej wystawienia, po dokonaniu oględzin zwłok jest:

1) lekarz zatrudniony w przychodni, bądź ośrodku zdrowia lub jego placówce terenowej i sprawujący opiekę zdrowotną nad rejonem, w którym znajduje się cało zmarłej osoby – warto dodać, że obecnie brak jest rejonizacji przychodni, w związku z czym trudno jest określić, z której przychodni lekarz powinien wystawić kartę zgonu, zwłaszcza, gdy w danym „rejonie” znajduje się więcej niż jedna przychodnia;

2) lekarz, który stwierdził śmierć, będąc wezwany do nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania.

Informacyjnie wskazać należy na procedowanie przepisów dotyczących funkcji koronera.

Obecnie obowiązujące przepisy prawa nie przewidują takiej instytucji – nie licząc szczególnych uregulowań wprowadzonych na czas epidemii, dotyczących koronerów mających stwierdzać zgony w wyniku zakażenia Sars-CoV-2 – zgodnie z art. 7g ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 374 t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2095).

Mając powyższe na uwadze, w naszej ocenie, przepisy nie wskazują, iż możliwe jest stwierdzanie zgonu wyłącznie przez lekarzy, którzy świadczą usługi w ramach publicznej ochrony zdrowia, zatem możliwe jest  „komercyjnie” stwierdzanie zgonu.